ვაშინგტონი, Independence Avenue Media – სამხრეთ კავკასიაში მიმდინარე სწრაფი პოლიტიკური და სტრატეგიული გადაჯგუფების პარალელურად, აზერბაიჯანში აშშ-ის ყოფილი ელჩი მეთიუ ბრაიზა, საკუთარ ხედვას გვთავაზობს იმის შესახებ თუ რა იწვევს ცვლილებებს რეგიონში და რა როლის შესრულება შეუძლია შეერთებულ შტატებს პრეზიდენტ დონალდ ტრამპის ადმინისტრაციის დროს.
Independence Avenue Media-სთან ინტერვიუში, ბრაიზა სომხეთსა და აზრებაიჯანს შორის, სამშვიდობო შეთანხმების გამოცხადებისკენ მიმართულ მზარდ იმპულსზე საუბრობს. ის განიხილავს წარმოდგენილ წინადადებას, რომლის მიხედვითაც, ე.წ. ზანგეზურის კორიდორი, რომელიც სომხეთის ტერიტორიის გავლით აზერბაიჯანს საკუთარ ექსკლავ ნახიჩევანთან დააკავშირებს, შესაძლოა ამერიკულმა კერძო კომპანიამ მართოს. აშშ-ის ყოფილი დიპლომატი მიიჩნევს, რომ აშშ-ის მხრიდან, ამ გეგმას, სტრატეგიულ მოსაზრებებზე მეტად, კომერციული ინტერესები ამოძრავებს.
გამოცდილი დიპლომატი, რომელიც რეგიონის საკითხებზე წლების განმავლობაში მუშაობდა, ასევე განიხილავს რუსეთის გავლენის შემცირებას სამხრეთ კავკასიის ნაწილებში, სომხეთის საგარეო პოლიტიკის დასავლეთისკენ ორიენტაციას და თურქეთის, როგორც რეგიონული მოთამაშის მზარდ როლს.
მას ვაშინგტონის მიდგომებში, როგორც თავად ამბობს – სტრატეგიული თანმიმდევრულობის ნაკლებობა აშფოთებს და მიაჩნია, რომ ადმინისტრაციის საგარეო პოლიტიკიას, არა გრძელვადიანი სტრატეგიული მიდგომა, არამედ ტრანზაქციული შესაძლებლობები განსაზღვრავს.
საქართველოზე, როგორც ცვალებადი რეგიონის ნაწილზე საუბრისას, ბრაიზა ამბობს, რომ ქვეყნის დემოკრატიული პრინციპებიდან უკან დახევა და დასავლელ პარტნიორებთან დაძაბული ურთიერთობები ძირს უთხრის მის, როგორც ევროპასა და ფართო რეგიონს შორის საიმედო ხიდის პოზიციას.
ინტერვიუ ჩაწერილია 18 ივლისს, რედაქტირებულია სიცხადისა და შემოკლების მიზნით.
Independence Avenue Media, ქართლოს შარაშენიძე: ელჩო ბრაიზა, გმადლობთ დროის დათმობისთვის. სამხრეთ კავკასიაში, რიგი მნიშვნელოვანი მოვლენების განვითარებას ვხედავთ – სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის, ასევე საქართველოში, რომელიც რეგიონის მნიშვნელოვან ნაწილად რჩება. ასევე თვალს ვადევნებთ რუსეთის გავლენის შემცირებას, სამხრეთ კავკასიის გარკვეულ ნაწილში მაინც. როგორ ხედავთ საერთო სურათს, რა ხდება ახლა რეგიონში?
აშშ-ის ყოფილი ელჩი აზერბაიჯანში, მეთიუ ბრაიზა: უპირველესად, გმადლობთ მოწვევისთვის. რა თქმა უნდა, ეს ძალიან ფართო შეკითხვაა. ვფიქრობ, აზერბაიჯანი და სომხეთი, ძალიან ახლოს არიან სამშვიდობო შეთანხმებასთან. ვხედავთ, რომ ისინი ცდილობენ იპოვნონ გზა, რათა შეთანხმდნენ ზანგეზურის კორიდორის პირობებზე.
როგორც დამკვირებლებმა კარგად იციან, 2020 წლის 10 ნოემბრის ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ განცხადებაში – ყარაბაღის მეორე ომის ამ ფაზის დასასრულს – საუბარი იყო რუსეთის FSB-ის (სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის) ჯარების მიერ დერეფნის მართვასა და უსაფრთხოების უზრუნველყოფაზე. ზუსტი ფორმულირების გახსენება მიჭირს.
ეს აშკარად მიუღებელი პირობა იყო, როგორც აზერბაიჯანისთვის, ასევე სომხეთისთვის. ეს მათ, [რუსეთის] პრეზიდენტმა [ვლადიმირ] პუტინმა მოახვია თავს. ახლა, აშშ-ის თეთრმა სახლმა წარმოადგინა წინადადება, რომ კორიდორი ამერიკულმა ლოგისტიკურმა კომპანიამ მართოს. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, რუსეთი სრულად გამოეთიშება თამაშს და ვფიქრობ, ეს მოსკვში სერიოზულ შეშფოთებას იწვევს. ეს თემა ასევე ზრდის პოლიტიკურ დაძაბულობას ბაქოსა და მოსკოვს შორის.
[ბაქოსა და მოსკოვს შორის დაძაბულობა] გასული წლის 25 დეკემბერს დაიწყო, როდესაც რუსეთის საჰაერო თავდაცვამ აზერბაიჯანული სამზგავრო თვითმფრინავი ჩამოაგდო. [ვლადიმირ] პუტინმა ბოდიშიც კი არ მოიხადა და არც დანაშაული აღიარა. ამან [აზერბაიჯანის] პრეზიდენგტი [ილჰამ] ალიევი ნამდვილად გააბრაზა.
ასე რომ, როგორც თქვენ თქვით, ვხედავთ, რომ რუსეთი ან უკან იხევს, ან იძულებულია უკან დაიხიოს აშშ-სა და ევროპსათან. სომხეთის შემთხვევაში ეს განსაკუთრებით ევროპასთან [დაახლოებას უკავშირდება]. ევროკავშირი თავის როლს აძლიერებს.
არ ვფიქრობ, რომ პრეზიდენტ ტრამპის ხელმძღვანელობით, აშშ რეგიონში დიდ პოლიტიკურ როლს ესწრაფვოდეს. ვფიქრობ ის ბიზნეს გარიგებებს ეძებს. პრეზიდენტ ტრამპს [მშვიდობის დარგში] ნობელის პრემიის მიღება სურს. იმედოვნებს, რომ თავის როლს შეასრულებს აზერბაიჯანისა და სომხეთის სამშვიდობო შეთანხმების მიღწევის დროს, კულმინაციის დროს იქ ყოფნით – როგორც ადამიანი, რომელიც აღლუმის მსვლელობის დასასრულს, ბოლო წუთს, წინა რიგებში გარბის.
რაც შეეხება საქარველოს, ის კრიზისშია. საქართველოს ის აღარ არის, რაც იყო. ის აღარ არის ევროპული ქვეყანა, რომელიც ტრანბსატლანტიკური საზოგადოების წევრობისკენ მიდის. ის გაჭედილია და ეს რუსეთის ჩანაფიქროთ ხდება, რა თქმა უნდა, თბილისში ზოგიერთი ადამიანის დიდი დახმარებით.
შარაშენიძე: თქვენ ე.წ. ზანგეზურის დერეფანი ახსენეთ. აზერბაიჯანისა და სომხეთის მხრიდან, ათწლეულების განმავლობაში არსებული კონფლიქტის გადაჭრის ძალისხმევასთან ერთად, ასევე ვხედავთ ორი ქვეყნის მუშაობას, ეკონომიკური პროგრესისა და რეგიონში მეტი ურთიერთკავშირისთვის. როგორ გახდა ეს შესაძლებელი და რას ნიშნავს ეს უფრო ფართოდ რეგიონისთვის?
ბრაიზა: ჯერ კიდევ ხუთი წლის წინ, პრეზიდენტმა ალიევმა, პუტინმა და [სომხეთის] პრემიერ-მინისტრმა [ნიკოლ] ფაშინიანმა განაცხადეს, რომ ყველა სატრანზიტო გზა გახსნილი იყო და რომ სომხეთის ტერიტორიაზე გამავალი ეს კორიდორი, აზერბაიჯანის ძირითად ნაწილს, ნახიჩევანთან დააკავშირებდა.
ეს გაცილებით მეტხანს გრძელდება, ვიდრე მოლოდინი იყო. მიზეზი ისიც არის, რომ სამშვიდობო შეთანხმების საბოლოოს ელემენტებზე მოლაპარაკებებიც უფრო მეტხანს გრძელდება. თუმცა, ვფიქრობ, ამ მოვლენების ბოლოდროინდელი დაჩქარება მარტში დაიწყო, როდესაც აზერბაიჯანისა და სომხეთის ლიდერებმა განაცხადეს, რომ [სამშვიდობო შეთანხმების] ტექსტზე მუშაობა დაასრულეს.
გადასაჭრელი რამდენიმე საკითხი რჩებოდა, თუმცა ერთ-ერთი მათგანი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია – გასაგები მიზეზით, აზერბაიჯანის დაჟინებული მოთხოვნა იმის შესახებ, რომ სომხეთის კონსტიტუცია არ მოიცავდეს ჩანაწერს, რომელიც მიანიშნებს, რომ შესაძლოა ყარაბაღი აზერბაიჯანის ტერიტორია არ იყოს. მეორე მხრივ, ძალიან რთულია ქვეყანამ საკუთარ კონსტიტუციაში ცვლილება სხვა ქვეყნის თხოვნით ან მოთხოვნით შეიტანოს, მითუმეთეს იმ ქვეყნის, რომელთანაც ახლახან იბრძოლე და ომი წააგე.
ასე რომ, პრემიერ-მინისტრ ფაშინიანს, აშკარად აქვს გადაწყვეტილი, რომ ეს ცვლილება თავისი პოლიტიკური სისტემით, პარლამენტით გაატაროს. ეს რთული ბრძოლაა. მაგრამ, სულ რამდენიმე კვირის წინ, მაღალი რანგის სომეხმა დიპლომატმა, რომელიც თითქმის 25 წელია ყარაბაღის კონფლიქტზე მუშაობს, მითხრა – „ჩვენ არასდროს ვყოფილვართ მშვიდობის მიმართ ასე სერიოზულად განწყობილი.“ ბაქოშიც, ასევე ამბობენ – „ჩვენ ძალიან ახლოს ვართ“. ასე რომ, ლოგიკურია, რომ ზანგეზურის დერეფნის მიმართულებით მოძრაობაა.
ვფიქრობ, მოცემულობა, რომ რუსეთის FSB-ის ჯარებს შესაძლოა არ ჰქონდეს როლი – რუსეთის გეოპოლიტიკურ უკანდახევას – ორი მიზეზი აქვს. პირველი ის, რაც უკვე ვახსენე, პრეზიდენტ ალიევის ბრაზი რუსეთის მიერ აზერბაიჯანული სამგზავრო თვითმფრინავის ჩამოგდების გამო, ფაქტი, რომ პუტინმა ბოდიშიც კი არ მოიხადა, რომ აღარაფერი ვთქვათ ზარალზე. მაგრამ, ასევე სომხეთის მხრიდანაც, ყარაბაღის მეორე ომის შემდეგ, პრემიერ-მინისტრ პაშინიანს სომხეთი სულ უფრო და უფრო ევროპისკენ მიჰყავს. როგორც ვიცით, სომხეთის ევრაზიული ეკონომიკური კავშირიდან გასვლას გეგმავს – თუ უკვე არ გასულა. ამასთან, ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში, ერთის მხრივ აშშ-სთან სამხედრო თანამშრომლობა და მეორეს მხრივ ევროკავშირთან ურთიერთობა, სულ უფრო და უფრო იზრდება.
შარაშენიძე: სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა განცხადა, რომ ერევანი შესაძლია ღია იყოს განხილოს, ე.წ. ზანგეზურის კორიდორის ამერიკული კომპანიის მიერ მართვა.თუ ამას ვიხილავთ, შეერთებული შტატების რა სახის წარმომადგენლობა იქნება ეს სამხრეთ კავკასიაში? რას შეიძლება ნიშნავდეს ეს, არა მხოლოდ ეკონომუკური, არამედ ასევე რეგიონული უსაფრთხოების თვალსაზრისით?
ბრაიზა: უპრიველესად, ძალიან გამიკვირდა [აშშ-ის პრეზიდენტ დონალდ] ტრამპის ადმინისტრაციისგან ამ წინადადების მოსმენა, რადგან მის ადმინისტრაციას კონფლიქტის მიმართ რეალური ინტერესი არ გამოუვლენია. თუმცა, ტრამპის მაღალი რანგის წარმომადგენელი სტივ უიტკოფი, რამდენიმე თვის წინ ბაქოს სტუმრობდა. ვიზიტის ზუსტი თარიღის გახსენება მიჭირს, მაგრამ [ადმინისტრაციას] არასდროს განუმარტავს ვიზიტის მიზანი.
ტრამპის ადმინისტრაცია არ ფიქრობს გეოსტრატეგიულად. ის ფიქრობს ტრანზაქციებზე. ის ფიქრობს ბიზნეს გარიგებებზე ამერიკული კომპანიებისთვის. ასე რომ, როცა თურქეთში აშშ-ის ელჩმა, ტომ ბარაკმა ამ წინადადების შესახებ განცხადა, ჩემთვის ეს ლოგიკური იყო იმ თვალსაზრისით, რომ ამერიკული კომპანია ბიზნეს გარიგებას მიიღებდა და ეს კომპანია მისაღები იქნებოდა როგორც აზერბაიჯანისთვის, ასევე სომხეთისთვის, რადგან დერეფანს რუსული უსაფრთხოების სამსახურები არ მართავდა.
მაგრამ, პრობლემა ისაა, რომ რაც ელჩმა ბარაკმა განაცხადა, მისაღები არც აზერბაიჯანისთვისაა და არც სომხეთისთვის იმ თვალსაზრისით, რომ ამერიკული კომპანია, თავად კორიდორზე, 100-წლიანი იჯარის ხელშეკრულებას მიიღებს.
ეს მიდგომა ლოგიკურია, თუ თქვენ უძრავი ქონების დეველოპერი ხართ, როგორიც დონალდ ტრამპი ან სტივ უიტკოფი არიან. თუ შენობის აშენებას აპირებ შეგიზლია მიწა იყოდო და საუთრებაში გქონდეს, მაგრამ სხვა სახელმწიფოს მიწას ვერ დაეუფლები, ამიტომ ის იჯარით უნდა აიღო. ბიზნესის თვალსაზრისით ეს ჭკვიანურია. დიპლომატიური თვალსაზრისით კი – არა.
როგორც სომხეთისთვის, აზევე აზერბაიჯანისთვის, შეუძლებელია ამერიკული სუბიექტისთვის მათი ტერიტორიის ფლობის უფლება დაუშვან – ორი ომის და სამშვიდობო შეთანხმების შემდეგ, რომელიც ახლოსაა.
რა თქმა უნდა, შეიძლება არგუმენტად ითქვას, რომ იჯარა არ არის იგივე, რაც სუვერენიტეტის შეცვლა. თუმცა, იჯარა ნიშნავს ქვეყნის სუვერენიტეტის შემცირებას ამ ტერიტორიაზე – ეს ასეა და სხვა გზა არ არსებობს.
ვფიქრობ, საქმე ისაა, რომ ტრამპის ადმინისტრაციას არ ჰყავს გუნდი, რომელიც როგორც წესი, აშშ-ის პრეზიდენტებს სჭირდებათ იმისთვის, რომ ამგვარ წინადადებებზე დაფიქრდნენ, მთავრობის სხვადასხვა ნაწილებთან კოორდინაციით, რათა ნახონ, სად შეიძლება იყოს სისუსტეები, სად შეიძლება გახდეს საჭირო კორექტირება. მათ ეს არ გაუკეთებიათ. ეს უბრალოდ მცირერიცხოვანი ადამიანების ჯგუფია, რომელიც ფულის საშოვნელად დეველოპერული ბიზნესით არიან დაკავებულნი და ამბობენ, მოდი მოვეპყროთ დერეფანს, როგორც უძრავ ქონებას. ეს უბრალოდ არ იმუშავებს ორი ქვეყნისთვის, რომლებმაც ახლახან იომეს. მაგრამ, ვფიქრობ ეს მოგვარდება, იქნება ეს იჯარის ხელშეკრულება თუ რაიმე სხვა სახის ოპერაციული შეთანხმება, რომლის შემუშავებაც შესაძლებლია.
შარაშენიძე: როგორც მესმის, ადმინისტრაციის მხრიდან, ამ წინადადებას უფრო მეტად ბიზნეს გარიგებად მიიჩნევთ, ვიდრე პოლიტიკურ ან გეოპოლიტიკურ ნაბიჯად. თუმცა არსებობს აღქმა, რომ როცა ადილზე დიდი ამერიკული კომპანიებია წარმოდგენილი, მათ ერთგვარად თან ახლავთ გარკვეული პოლიტიკური, ანუ უფრო ფართოდ, უსაფრთხოების გარანტიები.
ბრაიზა: სრულად გეთანხმებით. თქვენ თქვით, რომ ამ ტიპის ბიზნეს გარიგება შეერთებული შტატების მხრიდან გარკვეულ უსაფრთხოების გარანტიებს მოიტანს ორივე ქვეყნისთვის. ტრამპის ადმინისტრაციამ ამაზე მიანიშნა უკრაინის შემთხვევაში. როცა [უკრაინის] პრეზიდენტი [ვოლოდიმირ] ზელენსკი ძალიან დაინტერესებული იყო აშშ-ის მხრიდან უკრაინის უსაფრთხოების საკითხებთან დაკავშირებით მკაფიო დაპირებები მიეღო. ტრამპის ადმინისტრაციამ განაცხადა – კეთილი, მოგვეცით ბიზნეს გარიგება, რათა შევძლოთ თქვენს კრიტიკულ მინერალებზე წვდომა და ეს იქნება ამერიკის წარმომადგენლობა – ეს არის თქვენი უსაფრთხოების გარანტია.
მაგრამ, სამყარო ასე არ მუშაობს.
შეხედეთ კუბას. 1959 წელს იქ რევოლუცია მოხდა, რის შემდეგაც ყველა ამერიკული კომპანიის ნაციონალიზაცია მოახდინეს. ხელისუფლებაში სასტიკი რეჟიმი მოვიდა. შეერთებულმა შტატებმა, ფაქტობრივად, არაფერი არ გააკეთა. მათ სცადეს კასტროს რეჟიმის დამხობა, მაგრამ უშედეგოდ. შემდეგ დაიწყო კუბის ქობინთა კრიზისი და მომდევნო ათწლეულების განმავლობაში, კუბამ ისეთივე მოქცევა გააგრძელა, როგორც 1959 წლის შემდეგ, ამერიკული კომპანიები კი გააძევეს.
სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, თუ ზანგეზურის დერეფნის ირგვლივ რადიკალური პოლიტიკური ცვლილება მოხდება, სრულიად წარმოასადგენია, რომ ამერიკული ლოგისტიკური კომპანია გააძევონ და უსაფრთხოების სრულიად ახალი სიტუაცია შეიქმნას.
ამ პესიმისტური ხედვის საწინააღმდეგოდ, ვიტყვი – თუ არსებობს ამერიკული კომპანია, რომელიც ვაშინგტონში გავლენიან პირებთანაა კავშირში, იქ მუშაობს ამერიკული პერსონალი და ამერიკული კომპანია ფულს გამოიმუშავებს, მაშინ სავარაუდოდ, ტრამპის ადმინისტრაცია ყურადღებას მაინც მიაქცევს სომხეთსა და აზერბაიჯანს.
მაგრამ, ჩემი გადმოსახედიდან – არა. ბიზნეს ინვესტიცია არანაირად არ წარმოადგენს უსაფრთხოების გარანტიას ან რაიმე სახით შეერთებული შტატების სამხედრო ყოფნის ნიშნას.
მაგალითად, ავიღოთ საუდის არაბეთი. საუდის არაბეთმა ასევე ნაციონალიზაცია გაუკეთა ამერიკულ ნავთობკომპანიებს და საუდის არაბეთში ამერიკული სამხედრო წარმომადგენლობა არ არსებობს. თუმცა შესაძლოა მომავალში იყოს. პოტენციურად, „აბრაამის შეთანხმების“ ფარგლებში მოლაპარაკებები მიმდინარეობს, თუ საუდის არაბეთი ისრაელთან ურთიერთობების ნორმალიზებას მოახდენს. თუმცა, ამ შემთხვევაში, ეს იქნება აშშ-ის აშკარა უსაფრთხოების გარანტია და არა მხოლოდ შემოთავაზებული ირიბი გარანტია მხოლოდ იმის გამო, რომ აშშ-ს ქვეყანაში ინვესტიციები აქვს.
შარაშენიძე: ანკარა სამხრეთ კავკასიაში მნიშვნელოვანი მოთამაშე და აზერბაიჯანის ახლო მოკავშირეა. რა გავლენა აქვს თურქეთის ჩართულობას სამხრეთ კავკასიაში – ძალთა ბალანსსა და უსაფრთხოებაზე? განსაკუთრებით ე.წ. ზანგეზურის დერეფანში, აშშ-ის პოტენციური ყოფნის გათვალისწინებით.
ბრაიზა: თუქრეთს უზარმაზარი ეკონომიკა და მძლავრი სამრეწველო ბაზა აქვს. ამასთან, მას ნატოში სიდიდით მეორე სამხედრო ძალა ჰყავს. ესაზღვრება სომხეთსა და აზერბაიჯანს, საქართველოს, ასევე რუსეთსა და უკრაინას შავ ზღვაში. ასევე, სამხრეთ ირანს, ერაყსა და სირიას – ასე რომ, ეს წარმოუდგენელლად მნიშვნელოვანი მდებარეობაა უზარმაზარი ეკონომიკითა და სამხედრო ძალით. ამიტომ, ეს მნიშვნელოვანი ფაქტორია.
ისტორიულად, სომხეთი თურქული სახელმწიფოებისგან დაცვას ეძებდა და ამ დაცვისთვის რუსეთს მიმართავდა. თუმცა, როგორც ამ ინტერვიუს დასაწყისში განვიხილეთ, ეს ახლა იცვლება. როგორც ჩანს, [თურქეთის] პრეზიდენტ [რეჯებ ტაიპ] ერდოღანს და [სომხეთის] პრემიერ-მინისტრ ფაშინიანს კარგი ურთიერთობა აქვთ. ფაშინიანი ახლახანს ეწვია ერდოღანს სტამბოლში. როგორც ჩანს, ორი ლიდერი მართლაც კარგად ეწყობა ერთმანეთს.
ეს სომხეთ-თურქეთის ურთიერთობების ნორმალიზაციის პროცესში ახალი დინამიკაა. გახსოვთ, 2009 წელს ორმა ქვეყანამ ურთიერთობების ნორმალიზების შესახებ შეთანხმებებს მოაწერა ხელი, თუმცა მათ პარლამენტებს შეთანხმების რატიფიცირება არ მოუხდენიათ.
როცა საქმე აზერბაიჯანს ეხება, გავრცელებული შეხედულება ასეთია – „ერთი ერი, ორი სახელმწიფო“. ორ ქვეყანას შორის არსებობს სამხედრო ალიანსი, რაც გულისხმობს ვალდებულებას, მასზე სამხედრო თავდასხმის შემთხვევაში მეორეს დაეხმაროს. ამრიგად, თურქეთსა და აზერბაიჯანს შორის არსებულზე უფრო ახლო ურთიერთობები უბრალოდ შეუძლებელია. ეს უკვე დიდი როლია თურქეთისთვის.
თურქეთი ზანგეზურის დერეფნის ერთ ბოლოში მდებარეობს. როგორც კი ეს დერეფანი ამოქმედდება, ვფიქრობ, თურქული ბიზნესებისგან მნიშვნელოვან ინვესტიციებს ვიხილავთ – ტრანსპორტის, ბუნებრივი აირის მილსადენის, წარმოების დარგში, დერეფნის მთელ სიგრძეზე.
ასევე, უნდა გვახსოვდეს, რომ ზანგეზურის დერეფნის აღმოსავლეთ მხარეს უფრო მეტი თურქული [წარმოშობის] სახელმწიფოა. თურქეთმა შექმნა თურქული სახელმწიფოების ორგანიზაცია, როგორც კულტურული, ეკონომიკური და პოლიტიკური დაჯგუფება, რომელიც თურქული სახელმწიფოების კულტურულ კავშირებს ეყრდნობა.
ზანგეზურის დერეფანი სწორედ ამ ყველაფრის შუაგულში იქნება. ეს თურქეთის გეოპოლიტიკური მნიშვნელობის ზრდის მომენტია და მას აქვს შესაძლებლობა, შეასრულოს როლი, რომლის შესრულებაც პრეზიდენტ ერდოღანის აზრით, თურქეთს შეუძლია, თუმცა ბევრი სხვა ქვეყანა ამას არ ეთანხმება. ერდოღანი თურქეთს სტაბილურობის მომტან ძალად მიიჩნევს, რომელსაც შეუძლია მშვიდობის, კეთილდღეობისა და სამართლიანობის დამყარება… ბოლოს და ბოლოს, მისი პოლიტიკური პარტიის სახელი „სამართლიანობისა და განვითარების პარტიაა“.
შარაშენიძე: როგორი შეიძლება იყოს რუსეთის რეაქცია ამ მოვლენებზე?
ბრაიზა: რუსეთს რეალურად არ აქვს სამხედრო საშუალებები — ან ნება — რომ სამხედრო გზით ჩაერიოს და აზერბაიჯანსა და სომხეთთან ომი დაიწყოს. ეს არ მოხდება. მას ამის გაკეთება არ შეუძლია. მას ახლა ამის შესაძლებლობები არ გააჩნია — უპირველეს ყოვლისა.
მეორე — ჩვენ რუსეთისგან სხვაგვარ რეაქციას ვხედავთ. ერთი არის გიუმრიში დამატებითი ჯარების გადაყვანის შესახებ განცხადება, თუმცა სომხეთის მთავრობა უარყოფს, რომ ეს მოხდა. მეორე არის აზერბაიჯანთან მზარდი პოლიტიკური დაძაბულობა, რომელიც შესაძლოა, აზერბაიჯანში პოლიტიკური არასტაბილურობის შექმნას ისახავს მიზნად, არ ვიცი. თუ ეს მხოლოდ ორ ლიდერს შორის გაცხარებული დავაა? დარწმუნებული არ ვარ.
მაგრამ, ვფიქრობ რუსეთი აზერბაიჯანთან დაძაბულობას ზრდის და ერთ-ერთი მიზეზი, ალბათ, ბაქოს დაშინების მცდელობაა, რადგან ის გეოპოლიტიკურად რუსეთს შორდება.
შარაშენიძე: როგორ ხედავთ საქართველოს როლს დღეს, სამხრეთ კავკასიაში? რა რისკებს ან შესაძლებლობებს ქმნის საქართველოსთვის ეს ცვალებადი ლანდშაფტი?
ბრაიზა: საქართველო ისედაც სამხრეთ კავკასიისა და შუა დერეფნის განუყოფელი ნაწილია. თუმცა, ის ევროპისა და შეერთებული შტატებისთვის სულ უფრო და უფრო ნაკლებ საინტერესოა.
ის ევროკავშირთან ასოცირების გზაზე არ დგას. ის აღარ განიხილება ტრანსატლანტიკური ოჯახის ნორმალურ წევრად ან თუნდაც ევროპული ოჯახის წევრად. მისმა მთავრობამ განაცხადა, რომ შეაჩერებს ამ ასოცირების ძალისხმევას.
ევროკავშირმა სანქციები დააწესა და ნათლად განაცხადა, რომ ისინი საქართველოს ამჟამინდელ მთავრობას მეგობრულად არ მიიჩნევენ. ვფიქრობ, საქართველოს მთავრობაც იგივეს ფიქრობს. ასევე, დიდი შანსია, რომ საქართველოს მოქალაქეებმა ევროკავშირში უვიზო მიმოსვლის უფლება დაკარგონ. ამგვარად, საქართველო ევროპული გეოპოლიტიკური თამაშიდან სრულიად არის გათიშული და რუსეთის ორბიტაზეა გადართული. ამგვარად, საქართველომ საკუთარი თავი სრულად გამოთიშა ევროპული გეოპოლიტიკური თამაშიდან, და მთლიანად რუსეთის ორბიტაში მოექცა.
როდესაც საქართველოს ლიდერები სასაცილო რაღაცებს ამბობენ, როგორიცაა „ამერიკელები და ევროპელები ცდილობენ ახალი ფრონტის გახსნას და საქართველოს ომში ჩათრევას“, ეს იმდენად აშკარა ტყუილია და ანტიდასავლური პროპაგანდის ელემენტია, რომ აჩვენებს, რომ მთავრობა მოსკოვის მარიონეტია.
არავის სურს ასეთ მთავრობასთან ურთიერთობა. მას არ ენდობიან. ვინ ჩადებს ინვესტიციას საქართველოში ასეთ ვითარებაში? არავინ. არავინ.
საქართველო დაღმავალ სპირალშია. ეს არის ქვეყანა, რომელიც ძალიან მიყვარს. ძნელია ჩემთვის ამის თქმა, მაგრამ ქართველების მიღწევების დიდი ნაწილი იმსხვრევა. მისი აღდგენა ძალიან რთულია, განადგურება ძალიან ადვილი.
შარაშენიძე: სამხრეთ კავკასიაში მთელი ამ მიმდინარე ცვლილებების ფონზე, რა უნდა იყოს ვაშინგტონის სტრატეგია? რა როლის თამაში შეუძლია შეერთებულ შტატებს რეგიონის მომავლის ფორმირებაში?
ბრაიზა: სამხრეთ კავკასიის მიმართ აშშ-ის პოლიტიკის თვალსაზრისით, მე ვფიქრობ, რომ ის უნდა არსებობდეს. ის არ არსებობს.
პრეზიდენტ ტრამპს არ აქვს სტრატეგიული ხედვა. სახელმწიფო დეპარტამენტსა და პენტაგონში არიან პროფესიონალები — როგორიც მე ვიყავი — და რა თქმა უნდა, სურთ გააგრძელონ სამხრეთ კავკასიის მიმართ აშშ-ის დიდი ხნის მიდგომა, რომელიც მიზნად ისახავს მათ წახალისებას ტრანსატლანტიკურ საზოგადოებასთან კავშირების გასაძლიერებლად, ეკონომიკური აყვავების ხელშეწყობას, ბუნებრივი რესურსების გლობალურ ბაზრებზე გადატანას, დემოკრატიის და პოლიტიკური და ეკონომიკური თავისუფლების გაძლიერებას. ეს შესანიშნავი პოლიტიკაა, მაგრამ არ მგონია, რომ პრეზიდენტ ტრამპს ასეთი შეხედულება ჰქონდეს.
მას არ გააჩნია მექანიზმი, რომელიც ყოველთვის არსებობდა მეორე მსოფლიო ომის დასრულებიდან და რომელიც ეფუძნებოდა ეროვნული უშიშროების საბჭოს აპარატს. ეს აპარატი კოორდინაციას უწევდა პოლიტიკურ იდეებს და უზრუნველყოფდა, რომ ამერიკის მთავრობის ყველა ელემენტი, ყველა სააგენტო, აზრს აფიქსირებდა, ყველას შეეძლოს საკუთარი პოზიციის წარდგენა და არგუმენტირება, რის შემდეგაც კოორდინირებული პოლიტიკური რეკომენდაციების შემუშავება ხდებოდა, რომელსაც პრეზიდენტი ან იღებდა, ან ცვლიდა. ეს აღარ ხდება. ეს პროცესი აღარ არსებობს.
ასე რომ, მე ვაკრიტიკებ ტრამპის ადმინისტრაციას საგარეო პოლიტიკისადმი სისტემური მიდგომის არარსებობის გამო. ის უკიდურესად არაპროგნოზირებადია. თავად შეერთებული შტატების „მეგობრებისა“ და „მტრების“ კონცეფცია ჩემთვის უკიდურესად უცნაურია. პრეზიდენტმა ტრამპმა საარჩევნო კამპანიის დროს ნათლად განაცხადა, რომ ის მეგობრულად მოეპყრობოდა ქვეყანას, რომელთანაც ამერიკას სავაჭრო ბალანსის დადებითი სალდო აქვს და მტრად მიიჩნევს იმ ქვეყანას, რომელთანაც სავაჭრო ბალანსის უარყოფითი სალდო აქვს. ეს სრულიად განსხვავდება შეერთებული შტატების ნებისმიერი საგარეო პოლიტიკის მიდგომისგან — ოდესმე.
ვფქირობ, ეს ძალიან არაგონივრულია და ამასთან ერთად თანმიმდევრულიც კი არ არის. რადგან ახლა პრეზიდენტი ტრამპი ბრაზილიისთვის 50%-იანი ტარიფების დაწესებაზე საუბრობს ბრაზილიის ყოფილი პრეზიდენტის, ჟაირ ბოლსონაროსთან დაკავშირებული პოლიტიკური და სამართლებრივი საკითხის გამო. თუმცა, შეერთებულ შტატებს ბრაზილიასთან სავაჭრო დეფიციტი აქვს [ამერიკის ექსპორტი ბრაზილიაში უფრო მაღალია, ვიდრე ბრაზილიისა ამერიკაში]. უბრალოდ, თანმიმდევრულობა არ არსებობს.
სწორედ ამას ვაკრიტიკებ. ეს არის არაპროფესიონალური, შემთხვევითი, არასტრატეგიული საგარეო პოლიტიკა და ის თითოეული ჩვენგანისთვის ცუდია.
