“ახალი ევრაზიული სტრატეგიების ცენტრის“ საგარეო პოლიტიკისა და საერთაშორისო პარტნიორობის ხელმძღვანელი ჯონ ლაფი ამბობს, რომ შეერთებულმა შტატებმა, ევროკავშირმა და უკრაინამ სამშვიდობო შეთანხმებისკენ პროგრესს მიაღწიეს. მაგრამ რუსეთის მხრიდან პროცესში ჩართულობის ნების არ არსებობა და ცეცხლის შეწყვეტის აღსრულების გადაუჭრელი საკითხი, სამშვიდობო ძალისხმევას აფერხებს.
ლაფის თქმით, ხელშეკრულებაზე დაფუძნებულ ვალდებულებებთან დაკავშირებით დასავლეთის ძალების მზარდი თანხვედრა, “[1994 წლის] ბუდაპეშტის მემორანდუმის დებულებებს ბევრად აჭარბებს“, მაგრამ ასევე ამბობს, რომ ნებისმიერი ასეთი შეთანხმება, მოსკოვის დაუყოვნებლივ წინააღმდეგობას წააწყდება.
რუსეთის პრეზიდენტ ვლადიმირ პუტინს მშვიდობა მხოლოდ „რუსეთის პირობებით“ სურს, რაც გულისხმობს უკრაინის კაპიტულაციას. ლაფს ასევე მიაჩნია, რომ რუსეთი დასავლეთის მიერ უკრაინისთვის შეთავაზებულ უსაფრთხოების გარანტიებს უარყოფს. ის ფიქრობს, რომ გასული კვირის ოთხშაბათს, ვლადიმირ პუტინის მიერ თავდაცვის კოლეგიის წინაშე გაკეთებული განცხადება, „ნამდვილად მილიტარისტული გამოსვლა“ იყო, რაც იმაზე მიანიშნებს, რომ მოსკოვი ნატოს ჩართულობას წითელ ხაზად მიიჩნევს და მზადაა ომი გაახანგრძლივოს.
ლაფი მიიჩნევს, რომ კრემლის რიტორიკის მიუხედავად, რუსეთი გაცილებით დიდი წნეხის ქვეშაა, ვიდრე ერთი შეხედვით ჩანს. მისი აზრით, მხოლოდ ეკონომიკური ზეწოლა რუსეთზე გავლენის მოსახდენად საკმარისი, სავარაუდოდ, არ იქნება, თუმცა მობილიზაციის ახალი ტალღის გამოცხადებამ შესაძლოა ქვეყნიდან მოსახლეობის მასობრივი გადინება გამოიწვიოს.
„ბოლოს, 2022 წელს, როცა ეს მოხდა, დაახლოებით მილიონმა ადამიანმა ქვეყანა დატოვა“, თქვა მან და ხაზი გაუსვა, რომ რუსეთში ომის სწრაფად დასრულების მოლოდინი, შესაძლოა პოლიტიკურ ფასად იქცეს, რომლის გადახდაც კრემლს მოუწევს.
ანალიტიკოსი ამბობს, რომ შეერთებული შტატების პრეზიდენტმა დონალდ ტრამპმა „სამშვიდობო პროცესის დასაწინაურებლად განსაკუთრებული ძალისხმევა გამოიჩინა“, მაგრამ ფრონტის ხაზის გაყინვის საკითხის კომპლექსურობა, სწრაფი შედეგის დადგომას ნაკლებად სავარაუდოს ხდის. დონალდ ტრამპს, მისი თქმით, „ეჩქარება“, მაგრამ 1000 კილომეტრზე გრძელი ფრონტის ხაზი, „უდიდეს ლოგისტიკურ“ გამოწვევას ქმნის.
ინტერვიუ ჩაწერილია 17 დეკემბერს, რედაქტირებულია სიცხადისა და ლაკონურობისთვის.
ია მეურმიშვილი, Independence Avenue Media-ს მთავარი რედაქტორი: როგორ შეაფასებთ სამშვიდობო პროცესს? უკრაინაში მშვიდობის დამყარებასთან უფრო ახლოს ვართ?
ჯონ ლაფი, ახალი ევრაზიული სტრატეგიების ცენტრი – ამ კვირაში, აშშ-უკრაინა-ევროპის მხრიდან, გარკვეული პროგრესი ვიხილეთ. საინტერესო იყო იმის ნახვა, რომ აშშ-სა და ევროპას შორის აშკარად მოიძებნა გარკვეული საერთო ენა უსაფრთხოების გარანტიების ფართოდ განხილულ საკითხთან დაკავშირებით. მე ძალიან ვფრთხილობ „უსაფრთხოების გარანტიის“ გამოყენებისას…
ვფიქრობ, ბევრად უკეთესია ვისაუბროთ იმაზე… [რა იქნება] საჭირო რუსეთის მომავალი სამხედრო აგრესიის შესაკავებლად. თუმცა, როგორც არ უნდა იყოს, ეს იდეა, რომ უკრაინის მომავლის მხარდასაჭერად ხელშეკრულებით გათვალისწინებული ვალდებულებები იქნება, [1994 წლის] ბუდაპეშტის მემორანდუმის დებულებებს ბევრად სცილდება. […]
ასე რომ, ეს ზუსტად ისაა, რასაც უკრაინელები ითხოვდნენ. გულწრფელად რომ ვთქვა, ჩემთვის, ამის დანახვა მოულოდნელი იყო. ვფიქრობდი, რომ ამას მეტი დრო დასჭირდებოდა. ეს შესაძლოა იმაზე მიანიშნებდეს, რომ ვაშინგტონი ეთანხმება ფაქტს, რომ თუ უკრაინელებს მოსთხოვენ იმ ტერიტორიის დათმობას, რომელსაც ამჟამად აკონტროლებენ, მაშინ მათ სანაცვლოდ რაღაც უნდა მიიღონ.
მეურმიშვილი: შეგიძლიათ ახსნათ, რას ნიშნავს ხელშეკრულებაზე დაფუძნებული [უსაფრთხოების გარანტიის] შეთანხმება, ბუდაპეშტის მემორანდუმთან შედარებით?
ლაფი: ეს ნიშნავს, რომ ქვეყნები ვალდებულებას თავიანთი პარლამენტების თანხმობის საფუძველზე იღებენ. ისინი ხელს აწერენ შეთანხმებას, რომლის რატიფიცირებასაც პარლამენტი ახდენს და ეს მათ მხარდაჭერას ავალდებულებს. ასე ფუნქციონირებს ნატოს ალიანსი.
უკრაინამ ნატოს მე-5 მუხლის გარანტიების მსგავსი რამ მოითხოვა. მათ სურთ რაღაც მყარი და ისეთი, რომლის უგულებელყოფაც ქვეყნებს უბრალოდ არ შეეძლებათ. ამიტომ, ხელშეკრულების თანახმად, ისინი ვალდებულნი იქნებიან, რეაგირება მოახდინონ გარკვეულ სიტუაციაზე.
ჩრდილო-ატლანტიკურ ხელშეკრულებასთან დაკავშირებით სიფრთხილეა საჭირო. მე-5 მუხლის თანახმად, წევრი სახელმწიფოები არ არიან ვალდებულნი რეაგირება სამხედრო ძალით მოახდინონ. ისინი ვალდებულნი არიან უპასუხონ. ცივი ომის დროს, იმდროინდელი გარემოებების გათვალისწინებით, ყოველთვის ითვლებოდა, რომ შეიარაღებული თავდასხმის შემთხვევაში, პასუხი სამხედრო იქნებოდა. თუმცა, თეორიულად, ეს შეიძლება პოლიტიკური პასუხიც ყოფილიყო.
ამ ყველაფრის გათვალისწინებით, მუდმივად მიწევს ხალხისთვის იმის თქმა, რომ ეშმაკი დეტალებში იმალება. რა იქნება ზუსტად ჩაწერილი ამ შეთანხმებაში უკრაინასა და შეერთებულ შტატებს, ან მაგალითად, უკრაინასა და გაერთიანებულ სამეფოს შორის? […] კონკრეტულად რა ვალდებულებას აიღებს შეერთებული შტატები, განსაკუთრებით ამჟამინდელი ადმინისტრაცია, რომელიც ამ ჩახლართული ალიანსებისგან დისტანცირებას ცდილობს და ფაქტობრივად თავდაყირა აყენებს ევროპასთან ურთიერთობების მართვის მიდგომას?
ამგვარად, როგორც ჩანს, აშშ-ის ადმინისტრაციამ საბოლოოდ აღიარა, რომ უკრაინაში ნებისმიერი სახის მშვიდობის მიღწევა მოითხოვს ისეთი დონის ვალდებულებას, როგორსაც… როგორც ჩანს, ეს ადმინისტრაცია არ უშვებდა, რომ აიღებდა. ზოგიერთი უკრაინელი სიტუაციის ირონიაზე მიუთითებს: ვაშინგტონს არ სურს მხარი დაუჭიროს თავის ნატოს მოკავშირეებს, მაგრამ შესაძლოა მზად იყოს მხარი დაუჭიროს უკრაინას. ეს გარკვეულწილად გასაკვირია.
მაგრამ თუ ამ მოსაზრებას უფრო შორს გავყვებით, მთავარი კითხვა, რა თქმა უნდა, არის ის, თუ როგორ უპასუხებს ამას რუსეთი? ვფიქრობ, შეგვიძლია აბსოლუტურად დარწმუნებულები ვიყოთ, პუტინის დღევანდელი გამოსვლით თავდაცვის სამინისტროს საბჭოს წინაშე, რომელიც ნამდვილად მილიტარისტული იყო და შეიცავდა ნატოს, განსაკუთრებით, ალიანსის ევროპელი წევრების მკვეთრ კრიტიკას, რომ ის აქ გამაფრთხილებელ სიგნალს აგზავნის. […] ცხადია, რუსეთი უარყოფს, მაგალითად, ნატოს ევროპული ქვეყნებიდან უკრაინის ტერიტორიაზე ჯარების განლაგების იდეას, შესაძლოა, ნატოს მსგავსი ნებისმიერი სამეთაურო სისტემის ფარგლებშიც კი. ისინი უბრალოდ გამოაცხადებენ, რომ ეს წითელი ხაზია.
ეს კიდევ ერთხელ ჩააყენებს ტრამპის ადმინისტრაციას რთულ მდგომარეობაში, სადაც მათ მოუწევთ დაფიქრდნენ: „როგორ გამოვიდეთ ამ სიტუაციიდან? ნიშნავს თუ არა ეს იმას, რომ კიდევ უფრო მეტი ზეწოლა მოგვიწევს უკრაინელებსა და ევროპელებზე სამშვიდობო შეთანხმების მისაღწევად?“
ვფიქრობ, რომ აქ წინ წასასვლელი გზები იწურება და შესაძლოა, პრეზიდენტი ტრამპი კიდევ ერთხელ სერიოზულად შეეცდოს დაადგინოს, ნამდვილად სურს თუ არა პუტინს კონფლიქტის მოგვარება. რადგან ტრამპი მუდმივად აცხადებს, რომ პუტინს მშვიდობა სურს.
პუტინს მშვიდობა რუსეთის პირობებით სურს. მას უკრაინის კაპიტულაცია სურს. უკრაინა აშკარად არ არის ამისთვის მზად… მიუხედავად იმისა, რომ აშკარა პრობლემებია ადამიანური რესურსების მხრივ, მათ წინაშე არსებული ეკონომიკური გამოწვევებისა და უბრალოდ, თითქმის ოთხწლიანი ომის შემდეგ ქვეყნის გადაღლილობის გათვალისწინებით.
ზოგიერთ უკრაინელს უთქვამს ჩემთვის დონბასის იმ ტერიტორიასთან დაკავშირებით, რომლის დათმობასაც მათგან ითხოვენ, რომ ისინი ამჯობინებენ მისთვის ბრძოლას და შესაძლოა, გრძელვადიან პერსპექტივაში მის დაკარგვას, ვიდრე უბრალოდ დანებებას.
მეურმიშვილი: როგორც ჩანს, პროგრესის მიმართ ოპტიმისტურად არ ხართ განწყობილი?
ლაფი: არ ვარ ოპტიმისტურად განწყობილი, რომ სწრაფ პროგრესს ვნახავთ. შესაძლოა, გარკვეული პროგრესი მაინც იყოს, რადგან პუტინის რიტორიკის მიუხედავად, ის სინამდვილეში უფრო რთულ სიტუაციაშია, ვიდრე ერთი შეხედვით ჩანს.
თუმცა, ჯარისკაცების გაწვევის გასაგრძელებლად მათ ამჟამად განცდილი დანაკარგების ატანა უწევთ — არა იმიტომ, რომ ეს დანაკარგები ადარდებთ, არამედ საქმე უბრალოდ საჭირო ცოცხალი ძალის დონის შენარჩუნებას ეხება. თუ ისინი დონბასში უფრო ღრმად წინსვლას გეგმავენ, მაგალითად, თუ რომელიმე დიდი ქალაქის აღებას შეეცდებიან, მობილიზაციის გამოცხადება მოუწევთ. ბოლო ნაწილობრივი მობილიზაციის დროს, 2022 წლის მიწურულს, ქვეყანა დაახლოებით მილიონმა ადამიანმა დატოვა.
ეს არაპოპულარული ომია. და რაც მთავარია, მან [პუტინმა] შექმნა მოლოდინი, რომ ეს ომი მალე დასრულდება. დარწმუნებული ვარ, რომ როგორც ელიტა, ასევე ფართო საზოგადოება მიესალმება ამ იდეას, რადგან ხალხი დაიღალა ომით. ასე რომ, თუ ის ვერ გაამართლებს ამ მოლოდინებს, ვფიქრობ, ამ ომთან დაკავშირებით კიდევ ბევრი კითხვა გაჩნდება. … უბრალოდ დონბასის აღება, როგორც რუსები იტყოდნენ, სახელურის გარეშე ჩემოდნის აღებას ჰგავს — ის ძალიან მძიმე, მოუხერხებელი და შეზღუდული ღირებულებისაა.
თითქმის დარწმუნებული ვარ, რომ პუტინმა საკუთარი თავი დაარწმუნა, ან იქნებ მისმა გენერალური შტაბის უფროსმა და სამხედრო სარდლობამ დაარწმუნა, რომ ბრძოლის ველზე ყველაფერი კარგად მიდის. უკრაინელები დიდხანს ვერ შეძლებენ წინააღმდეგობის გაწევას და რაღაც მომენტში, ძალიან მალე, ფრონტი ჩამოიშლება. თუმცა, პუტინი ამას დაახლოებით ერთი წელია ამბობს.
მეურმიშვილი: როგორ აფასებთ ფრონტის ხაზზე არსებულ ვითარებას? თქვენ თქვით, რომ რთული ვითარებაა. რამდენად რთულად არის საქმე?
ლაფი: რა თქმა უნდა, უკრაინის არმია ძალიან დიდი ზეწოლის ქვეშაა. აქ ძირითადად ადამიანური რესურსების პრობლემაა. ასევე, აღჭურვილობის ნაკლებობა. ზოგიერთ რაიონში ისინი მნიშვნელოვნად ჩამორჩებიან რიცხობრივად და ცდილობენ თავიანთი პოზიციების შენარჩუნებას. თუმცა, ყოველდღიურად ცნობები მიუთითებს, რომ უკრაინელები ზოგან კონტრშეტევაზე გადადიან, ზოგან წინ მიიწევენ.
ვფიქრობ, გასულ შაბათ-კვირას მომხდარი მოვლენები, როდესაც პრეზიდენტი [ვოლოდიმირ] ზელენსკი ფრონტის ხაზის ქალაქ კუპიანსკს ეწვია, რომელიც, რუსების თქმით, მათ აიღეს, შემდეგზე მიუთითებს — აღმოჩნდა, რომ მათ შეიძლება ეგონათ, რომ ის აიღეს, მაგრამ როგორც ჩანს, უკრაინელებმა რაღაც სახის ოპერაცია ჩაატარეს. ისინი დაბრუნდნენ ამ ქალაქში და მისი ნაწილის უკან დაბრუნება შეძლეს.
ეს ერთგვარად იმაზე მეტყველებს, რომ რუსი სამხედროები, თითქმის დანამდვილებით, თავიანთ წარმატებებს აზვიადებენ და ეს არის ის, რასაც პუტინი ეჭიდება და იმეორებს. თუმცა, ამას მუდმივად ვერ გაიმეორებს, თუ ისინი უბრალოდ ასეთი ლოკოკინას ტემპით მიიწევენ წინ…
რამდენიმე კვირის წინ ვესაუბრე რუს ექსპერტს, რომელიც სწავლობს [სოციალური ქსელი] “ტელეგრამს”, სადაც რუსეთის „Z-საზოგადოება“, ამ „პატრიოტული ომის“ მომხრე ჯგუფები, ინფორმაციას ცვლიან. მისი საერთო შთაბეჭდილება ისაა, რომ რუსული ჯარი, ბრძოლის ველზე მყოფი სამხედრო მეთაურები არ არიან დაინტერესებული ომის მოგებით. ამჟამინდელი მდგომარეობა, ეს გამოფიტვის ომი, მათ აწყობთ, რადგან ისინი ამით ფულს შოულობენ.
ასე რომ, თუ საწყისი წერტილი ესაა, როგორც ჩანს, რუსეთის არმია ვერ შეძლებს უკრაინელების სწრაფად დამარცხებას; შესაძლოა, რუსეთის არმია უბრალოდ ვერ ახერხებს გამოფიტვის ომზე მეტს. ამიტომ, ყველაფერი იმაზეა დამოკიდებული, რამდენ ხანს შეძლებენ უკრაინელები გამძლეობის შენარჩუნებას.
უკრაინული მხარე კვლავ მოტივირებულია. მასობრივი დეზერტირების შესახებ ცნობებს იმ დონემდე არ მიუღწევია, რომ ფრონტის მთლიანობას საფრთხე შეუქმნას. ამიტომ, ვფიქრობ, შეიძლება ითქვას, რომ უკრაინა ამჟამინდელ ვითარებაში საოცრად კარგად აგრძელებს ბრძოლას.
მეურმიშვილი: მიმდინარე წლის მარტსა და აპრილში, იყო შემთხვევები, როცა ანალიტიკოსები ამბობდნენ, რომ პრეზიდენტმა ტრამპმა დაინახა, რომ პუტინს მშვიდობა არ სურს. ფიქრობთ, რომ ეს ასე? თუ გაქვთ მოლოდინი, რომ სამშვიდობო პროცესის შეჩერების შემთხვევაში, პრეზიდენტი ტრამპი უკრაინელებს და ევროპელებს დაადანაშაულებს?
ლაფი: პრეზიდენტმა ტრამპმა წარმოუდგენელი ძალისხმევა გაიღო სამშვიდობო პროცესის წინსვლისთვის. მან ამაში მნიშვნელოვანი პოლიტიკური კაპიტალი ჩადო. ალასკაში შეხვედრა — პუტინის საზეიმო მიღება, მისი იზოლაციის დარღვევის მცდელობა — დიდ რისკს წარმოადგენდა. ის უშედეგოდ დამთავრდა. ცხადია, ეს ტრამპს აფიქრებინებდა, რომ პუტინი უფრო მეტად მოქნილი იქნებოდა.[…]
აღსანიშნია, რომ [ტრამპი] არ დანებდა. მან დააწესა გარკვეული სანქციები, რომლებიც, აღსრულების შემთხვევაში, ზეწოლას მოახდენდა „ლუკოილსა“ და „როსნეფტზე“ და ასევე გაზარდა ტარიფები ინდოეთზე. ამ ზომების აღსრულების შემთხვევაში, უდავოდ, დამატებით ზეწოლას მოახდენდა რუსეთის ეკონომიკაზე. ამრიგად, როგორც ჩანს, ტრამპს უკვე საკმარისი ჰქონდა და სიმტკიცის გამოხატვა და საბოლოოდ პუტინზე ზეწოლის მოხდენა სჭირდებოდა… ისე ჩანდა, რომ ტრამპს ყელში ამოუვიდა, მას ცოტაოდენი სიმტკიცე უნდა გამოეჩინა და საბოლოოდ პუტინზე ზეწოლა მოეხდინა…
მეურმიშვილი: თავდაპირველად, ჩვენ ვნახეთ [აშშ-ის სპეციალური წარმომადგენელი] სტივ უიტკოფი, რომელიც არაერთხელ ჩავიდა რუსეთში და შეხვდა პრეზიდენტ პუტინს. შემდეგ ვნახეთ [აშშ-ის სახელმწიფო მდივანი] მარკო რუბიო, რომელიც შეხვდა ევროპელებსა და უკრაინელებს. როგორც ჩანს, ამ სამშვიდობო შეთანხმებამდე მიმავალი ორი პარალელური პროცესი არსებობდა. ახლა ერთი პროცესი გვაქს? ფიქრობთ, რომ რუბიოს ადრინდელმა ჩართულობამ პროცესი ინსტიტუციურ გზაზე დააყენა? თუ უიტკოფი რუსებთან პირად დიპლომატიას აწარმოებს?
ლაფი: მეჩვენება, რომ ეს ჯერ კიდევ ძალიან პერსონალური დიპლომატიაა, არატრადიციული დიპლომატია, ყველა იმ პრობლემით, რასაც ეს ქმნის. თუმცა, ამ ყველაფრის მიღმა თეთრი სახლს სჯერა, რომ სწორედ კომერციული გარიგებებით არის შესაძლებელი ყველა მხარის მოტივაცია და ზოგიერთი ტრადიციული პრობლემის გადაჭრა, რომელიც ომების დასრულების დიპლომატიასთანაა დაკავშირებული. ამიტომ, ვფიქრობ, რომ ეს ძალიან საეჭვო მიდგომაა ამ ომში და ის ვერ აფასებს აქ რუსეთის მოტივაციას.
ვაღიაროთ: პუტინი კვლავ საუბრობს უკრაინის ოთხივე რეგიონის დაპყრობასა და რუსეთთან და რუსეთის ფედერაციასთან შეერთებაზე, რადგან ისინი, მისი აზრით, ისტორიულად რუსული მიწებია. ამიტომ, ვერ ვხედავ, რომ პუტინი როგორმე გადაუხვევს ამ კურსიდან.
