ვაშინგტონი (Independence Avenue Media) – რობერტ სეკუტა, ამერიკის შეერთებული შტატების ყოფილი მაღალი რანგის დიპლომატი, საერთაშორისო ურთიერთობებში ოთხი ათწლეულის გამოცდილებით, ევროპაში, ახლო აღმოსავლეთსა და ცენტრალურ აზიაში სხვადასხვა წამყვან პოზიციაზე მსახურობდა. ამჟამად ის ვაშინგტონში დაფუძნებულ ამერიკის უნივერსიტეტში ასწავლის. სეკუტას განსაკუთრებული გამოცდილება აქვს ენერგეტიკის, უსაფრთხოებისა და დიპლომატიის სფეროებში ისეთ რთულ რეგიონებში, როგორიც სამხრეთ კავკასიაა. 2015–2018 წლებში ის აზერბაიჯანში აშშ-ის ელჩი იყო.
სეკუტა Independence Avenue Media-სთან საუბარში აზერბაიჯანსა და რუსეთს შორის გამწვავებული ურთიერთობის კონტექსტს განმარტავს. ახლახან, ორივე ქვეყანამ ერთმანეთის მოქალაქეები დააკავა.
ყოფილი ელჩი მიმდინარე კრიზისს გეოპოლიტიკურ ჭრილში განიხილავს. მისი თქმით, მიუხედავად იმისა, რომ აზერბაიჯანი ყოველთვის ცდილობდა ფრთხილ მანევრირებას მოსკოვთან ურთიერთობაში, რუსეთის ბოლო ქმედებებმა – მათ შორის, 2024 წლის დეკემბერში აზერბაიჯანის სამოქალაქო თვითმფრინავის ჩამოგდებამ – დაძაბულობა კიდევ უფრო გაამძაფრა და ბაქოს დამოუკიდებლობისა და სუვერენიტეტის დაცვის სურვილი გაუმყარა.
სეკუტა ასევე საუბრობს აზერბაიჯანის სტრატეგიულ პატრნიორობაზე, განსაკუთრებით თურქეთთან და მის გავლენაზე რეგიონის დინამიკაზე, რაც ირანს, სომხეთსა და საქართველოსაც მოიცავს. ყოფილი დიპლომატი აღნიშნავს, რომ მიუხედავად აზერბაიჯანის პრაგმატული საგარეო პოლიტიკისა, ბაქო სრულად აცნობიერებს საკუთარ რთულ გეოგრაფიულ სამეზობლოს – ის ერთადერთი ქვეყანაა, რომელსაც ერთდროულად ესაზღვრება რუსეთი და ირანი. ამავდროულად, აზერბაიჯანში შესამჩნევია რუსული გავლენის შემცირება უკრაინაში მიმდინარე ომის ფონზეც.
ყოფილი ელჩი ასევე საუბრობს აშშ-ის ინტერესებზე აზერბაიჯანში, სომხეთ-აზერბაიჯანის მყიფე სამშვიდობო მოლაპარაკებებზე და ისეთ სტრატეგიულ ინფრასტრუქტურულ პროექტებზე, როგორიც ზანგეზურის კორიდორია.ის ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ რეგიონში მდგრადი მშვიდობა მხოლოდ ხელმოწერილი შეთანხმებით არ მიიღწევა – ის საჭიროებს ნდობის აღდგენას, რეგიონულ ინტეგრაციას და, აშშ-ის ჩათვლით, საერთაშორისო თანამეგობრობის მუდმივ ჩართულობას.
ინტერვიუ ჩაწერილია 2025 წლის 3 ივლისს, რედაქტირებულია სიცხადისა და შემოკლებისთვის. სრული ინტერვიუ შეგიძლიათ ნახოთ Independence Avenue Media-ს YouTube არხზე.
Independence Avenue Media-ს მთავარი რედაქტორი, ია მეურმიშვილი: ბატონო ბობ, ვფიქრობ, ეს ინტერვიუ ძალიან დროული და მნიშვნელოვანია იმისთვის, რომ მაყურებელმა მოისმინოს სამხრეთ კავკასიაში მიმდინარე მოვლენების შეფასება. დავიწყოთ ბოლო ინფორმაციით – რუსეთის უსაფრთხოების სამსახურებმა რუსეთის მოქალაქე რამდენიმე ათეული ეთნიკური აზერბაიჯანელი დააკავა, რომლებიც რუსეთში ცხოვრობდნენ. მათ შორის იყვნენ ძმები საფაროვები, რომლებსაც რუსეთის სამართალდამცველები წარსულში მომხდარ მკვლელობებთან კავშირში სდებდნენ ბრალს. ორივე მათგანი რუსული სამართალდამცავი უწყებების პატიმრობაში გარდაიცვალა.
როგორც საპასუხო ნაბიჯი – ან ძალიან მალე ამ ინციდენტიდან – აზერბაიჯანმა “სპუტნიკის” რამდენიმე ჟურნალისტი დააკავა, რომლებსაც [რუსეთის] ფედერალური უსაფრთხოების სამსახურის აგენტებად მუშაობის ბრალი წაუყენეს. მათთან ერთად დაკავეს კიდევ ოთხი პირი, სულ შვიდი ადამიანი. ცხადია, ამან კიდევ უფრო გაართულა აზერბაიჯანსა და რუსეთს შორის ურთიერთობები. გვითხარით, რა მოხდა და როგორ აფასებთ ამ მოვლენებს? რას ნიშნავს ეს ყველაფერი?
აშშ-ის ყოფილი ელჩი აზერბაიჯანში, რობერტ სეკუტა: უპირველესად, დიდი მადლობა მოწვევისთვის. მიხარია, რომ მაქვს შესაძლებლობა ვილაპარაკო აზერბაიჯანზე და მის როლზე გლობალურ კონტექსტში. თქვენ მიერ აღწერილი ვითარება სწორედ იმ გლობალურ სურათში ჯდება, რომელშიც აზერბაიჯანი მნიშვნელოვან გეოპოლიტიკურ მოთამაშეებთან ურთიერთობს – განსაკუთრებით ისეთებთან, როგორებიცაა რუსეთი და სხვა არც ისე ბედნიერი დიდი ძალები.
რაც შეეხება მიმდინარე კვირის მოვლენებს, ჩემს შეფასებებში, ძირითადად, პრესიდან მიღებული ინფორმაციით ვხელმძღვანელობ. როგორც ჩანს, ეკატერინბურგში, რუსეთის ხელისუფლებამ თავდაპირველად დააკავა ძმები საფაროვები და შემდეგ –აზერბაიჯანული წარმოშობის რუსეთის სხვა მოქალაქეები.
სამწუხაროდ, საფაროვები პატიმრობაში გარდაიცვალნენ. მათი სიკვდილის გარემოებები ძალიან საეჭვოა. ეს კიდევ ერთხელ მიგვანიშნებს იმაზე, რომ რუსეთის უსაფრთხოების სამსახურები ყოველთვის პროფესიონალურად არ მოქმედებენ.
აზერბაიჯანი მსოფლიოში ერთ-ერთ ყველაზე სტრატეგიულად მნიშვნელოვან და რთულ ადგილზე მდებარეობს. ის ესაზღვრება რუსეთს, ირანს, თურქეთს, აქვს დაძაბული – თუმცა, შესაძლოა, წარსულთან შედარებით ნაკლებად მტრული – ურთიერთობა მეზობელ სომხეთთან, ესაზღვრება საქართველოს, რომელსაც დღეს საკუთარი სირთულეები აქვს და კასპიის ზღვის ქვეყნებს, სადაც სხვა პრობლემებიც არსებობს.
მნიშვნელოვანი ასპექტი, რომელიც უნდა გვახსოვდეს ის არის, რომ აზერბაიჯანი ერთადერთი ქვეყანაა მსოფლიოში, რომელიც ერთდროულად ესაზღვრება რუსეთს და ირანს. რაც შეეხება გასული კვირის მოვლენებს, ვფიქრობ, ეს კიდევ ერთი მაგალითია იმისა, რაც არაერთხელ მომხდარა – რუსეთი ხშირად მეტისმეტად აგრესიულია. შეიძლება არსებობს უფრო დიპლომატიური ფორმულირება, მაგრამ პირდაპირ ვიტყვი – ხშირად, რუსეთი “გადაჭარბებულად ათამაშებს საკუთარ კარტებს”.
აზერბაიჯანი ძალიან ფოკუსირებულია საკუთარი დამოუკიდებლობის შენარჩუნებაზე. მან ეს დამოუკიდებლობა წლების განმავლობაში დაკარგა – ახლა კი მას ნამდვილად უნდა მისი დაცვა. აზერბაიჯანელები ნაციონალისტური ხალხია, ისინი ზრუნავენ საკუთარ ქვეყანაზე, მის ადგილზე მსოფლიოს რუკაზე. მათ კარგად ესმით, რომ რთულ “სამეზობლოში” ცხოვრობენ. იციან, რომ აუცილებელია რთული ურთიერთობების მართვა. მე არ ვარ დარწმუნებული, რომ მოსკოვში ეს სათანადოდ კარგად ესმით.
მეურმიშვილი: აზერბაიჯანი გაღიზიანებულია რუსეთის ქცევით.
სეკუტა: დიახ და ეს მოვლენები ერთმანეთს ემატება. შესაძლოა, რაც ახლა ხდება, სწორედ დაგროვილი უკმაყოფილების შედეგია. რაც არ უნდა ყოფილიყო ძმები საფაროვების დანაშაული, ასეთი ქმედებები სამართალდამცავი უწყების მხრიდან კითხვებს იწვევს – და ამ ეტაპზე, დანაშაულზე საუბარი აღარ არის პრიორიტეტი, მთავარი ხდება ის, რომ საქმე გვაქვს პოლიციის მხრიდან არასათანადო მოპყრობასთან.
მეურმიშვილი: როგორ შეაფასებდით იმ ფაქტს, რომ აზერბაიჯანმა, სხვა ყველა შესაძლო ადამიანის ნაცვლად, რუსული “სპუტინიკის” ჟურნალისტები დააკავა?
სეკუტა: ვფიქრობ, აზერბაიჯანის ხელისუფლებას ძალიან რეალისტური წარმოდგენა აქვს იმის შესახებ, ვინ ვინ არის, ვინ რას აკეთებს და რა მიზნებით. დარწმუნებული ვარ, ეს არ იყო სპონტანური გადაწყვეტილება. ეს ნაბიჯი კარგად იყო გააზრებული და დაგეგმილი. შეერთებულ შტატებშიც კი, ჩვენ, გარკვეულწილად, შეშფოთებული ვართ “სპუტნიკისა” და RT-ის (ყოფილი “რაშა თუდეი”) ჟურნალისტების საქმიანობით. ასე რომ, ეს ნაბიჯი ერთგვარი სიგნალია კრემლისთვის – აზერბაიჯანელები გაბრაზებულნი არიან, სერიოზულად უდგებიან სუვერენიტეტისა და დამოუკიდებლობის დაცვას და საკუთარი მოქალაქეების ინტერესების წინ წაწევას.
მეურმიშვილი: როგორ ფიქრობთ, შეიძლება თუ არა ბაქოსა და მოსკოვს შორის ურთიერთობები კიდევ უფრო გაუარესდეს?
სეკუტა: არ ვიცი, გამოვიყენებდი თუ არა სიტყვას „გაუარესება“, თუმცა შეიძლება ურთიერთობა კიდევ უფრო გართულდეს. პრეზიდენტი [ილჰამ] ალიევი ძალიან კარგად გრძნობს სად გადის ზღვარი და როგორ არ უნდა გადაკვეთოს ის. მას კარგად ესმის საკუთარი ხალხის განწყობა, სიბრაზე აზერბაიჯანულ საზოგადოებაში, რაც [2024 წლის] დეკემბერში ვნახეთ – [რუსეთის მიერ] აზერბაიჯანული თვითმფრინავის ჩამოგდების შედეგად.
[2024 წლის 25 დეკემბერს, აზერბაიჯანის ავიახაზების რეისი 8243 ყაზახეთის ქალაქ აქტაუს მახლობლად ჩამოვარდა. სამოქალაქო თვითმფრინავი, ბაქოდან გროზნოსკენ მიფრინავდა, როდესაც მას რუსული საჰაერო თავდაცვის რაკეტა მოხვდა. ეკიპაჟმა სცადა ავარიული დაშვება, თუმცა ორივე მფრინავი და ბორტგამცილებლები დაიღუპნენ. მგზავებთაგან გადარჩა 29 ადამიანი, რომელთა ნაწილი დაშავდა და ჰოსპიტალში იქნა გადაყვანილი.]
მარტში, როცა ბაქოში ვიყავი, ტემპერატურა დაწეული იყო. ხალხი, რა თქმა უნდა, კვლავ ახსენებდა ამ მოვლენას, მაგრამ ის მძაფრი, საჯარო რისხვა აღარ იგრძნობოდა. შესაძლოა, ამჯერადაც ასე მოხდეს. ბაქოში ძალიან კარგად ესმით, რომ მათი ჩრდილოელი მეზობელი დიდი და ამბიციურია და ამ ურთიერთობას მართვა სჭირდება. ასევე ესმით, რომ მათი სამხრეთელი მეზობელიც ამბიციურია და მასთანაც სიფრთხილეა საჭირო.
აზერბაიჯანმა ძალიან კარგად იცის, როგორ მართოს ეს რთული გარემო. ყაზახებს აქვთ შესანიშნავი ტერმინი – “მრავალვექტორული დიპლომატია”. ბაქოში ამ ტერმინს იშვიათად იყენებენ, მაგრამ პრეზიდენტ ალიევს აშკარად ესმის, რომ აზერბაიჯანი არის ქვეყანა, რომელიც აერთიანებს აზიურ და ევროპულ ელემენტებს, ქრისტიანულს და ისლამურს და როგორც ამ ხიდის მმართველს, მას სხვადასხვა ინტერესებს შორის დაბალანსება უწევს.
მეურმიშვილი: როგორ აფასებთ რუსეთის პოზიციას, პოლიტიკას და გავლენას აზერბაიჯანში დღეს? ზოგი ფიქრობს, რომ უკრაინაში ომის გამო, რუსეთი ნელ–ნელა კარგავს გავლენას სამხრეთ კავკასიაში – იქნება ეს სომხეთი, თუ აზერბაიჯანი – საქართველოში განსხვავებული მდგომარობაა. რას ფიქრობთ კრემლის ხედვაზე, ამ რთულ ურთიერთობებთან დაკავშირებით?
სეკუტა: რაც ვნახეთ, არის ის, რომ ეს ომი მძიმე ტვირთად დააწვა რუსეთის რესურსებს. ეს არის ომი, რომელმაც მოიცვა ფინანსები, შეიარაღება, ტექნიკა – მაგალითად, რუსებს უწევთ ათწლეულების წინ წარმოებული ტანკების გამოყენება. 2022 წლის თებერვალში ან მარტში რომ გეთქვათ ჩემთვის, რომ რუსეთი ჩრდილოეთ კორეას სთხოვდა ჯარისკაცებს, გიპასუხებდით – სერიოზულად? მაგრამ ისინი სწორედ ამას აკეთებენ. ისინი ირანთანაც თანამშრომლობენ დრონების შესაძენად. ეს ყველაფერი მიგვანიშნებს, რომ რუსეთს ის შესაძლებლობები აღარ აქვს, რაც გვეგონა, რომ ჰქონდა.
ამავდროულად, აზერბაიჯანში, ასევე ცენტრალური აზიის ქვეყნებში, მოლდოვაში, ბალტიისპირეთის ქვეყნებში, საქართველოდან – ყველგან ისმის ერთი და იგივე შიში შესახებ: „თუ უკრაინა დამარცხდა, შემდეგი ჩვენ ვიქნებით“. აზერბაიჯანშიც მესმის ეს – იქ ამბობენ, „ჩვენ სიაში მეორე ვართ“. იგივე მესმის საქართველოშიც, ბალტიისპირეთში, მოლდოვაში, ყაზახეთში.
რუსეთზე არ უნდა ვიფიქროთ, როგორც მხოლოდ უკრაინის ომით დაკავებულ სახელმწიფოზე. მას რეალური შესაძლებლობები კვლავ აქვს. ძალიან სარისკოა ვიფიქროთ, რომ ის სრულიად დაკავებულია უკრაინით და სხვა ვერაფერს გააკეთებს. ღმერთმა ნუ ქნას, მაგრამ თუ რუსეთი გაიმარჯვებს უკრაინაში, მაშინ სხვები შესაძლოა შემდეგი სამიზნეები გახდნენ. ეს იწვევს მუდმივ შფოთვას იმ ქვეყნებში, რომლებიც რუსეთის მეზობლები არიან და საბჭოთა კავშირის ნაწილი იყვნენ.
მეურმიშვილი: ამის გამო ცდილობს აზერბაიჯანი უფრო მჭიდროდ დაუკავშირდეს თურქეთს?
სეკუტა: ვფიქრობ, რომ დღეს თურქეთი ბევრად უფრო აქტიურ დიპლომატიურ როლს თამაშობს – არა მხოლოდ სამხრეთ კავკასიაში, არამედ ახლო აღმოსავლეთში, უკრაინაში, ცენტრალურ აზიასა და სხვა რეგიონებშიც.
თუმცა, უნდა გვახსოვდეს, რომ აზერბაიჯანელების ცნობიერში არსებობს რეალური და ემოციური დამოკიდებულება თურქეთთან – ესაა ცნობილი ფრაზა: „ერთი ერი – ორი სახელმწიფო“, მაგრამ მიუხედავად ამ სიახლოვისა, აზერბაიჯანის ლიდერები ღიად საუბრობენ განსხვავებებზე. ეს განსხვავებები უმეტესწილად გეოპოლიტიკურ სივრცეში კი არ არის, არამედ კულტურულად და რელიგიურად. აზერბაიჯანში ისლამი საკმაოდ განსხვავდება თურქეთისგან – იქ არ იგრძნობა ისეთი ფუნდამენტალიზმი, როგორიც ზოგჯერ თურქეთში გვხვდება. ამ მხრივ, აზერბაიჯანი ბევრად უფრო სეკულარული და ზომიერია.
მეურმიშვილი: თურქეთის მზარდი როლი, ცხადია, აშფოთებს ირანს. მით უმეტეს, რომ ირანში მილიონობით ეთნიკური აზერბაიჯანელი ცხოვრობს. როგორ ფიქრობთ, როგორ შეიძლება აფასებდეს ირანი მიმდინარე პროცესებს?
სეკუტა: ირანს ამ ეტაპზე უამრავი პრობლემა აქვს. როცა ბაქოში ვმუშაობდი, 2015-2018 წლებში, აზერბაიჯანული მხარე ირანის მიმართ სიფრთხილეს ავლენდა. მაშინ, ირანი ძალზე აქტიური იყო ახლო აღმოსავლეთში: მხარს უჭერდა ჰუსიტებს, ჰეზბოლას, ჰამასს, მოქმედებდა ერაყშიც. თუმცა, იმ პერიოდში, კავკასიაში პირდაპირი ჩარევის სურვილი აშკარად არ ჰქონდა.
მიუხედავად ამისა, ბაქოში ყოველთვის ითვალისწინებდნენ, რომ ირანი შეიძლებოდა ამ მიმართულებითაც გააქტიურებულიყო. დღევანდელი ვითარებიდან გამომდინარე – განსაკუთრებით 7 ოქტომბრის შემდეგ, როცა ისრაელი ჰამასთან და ჰეზბოლასთან იბრძვის და აშშ ირანში ბირთვულ ობიექტებს ურტყამს – ჩნდება კითხვა: როგორ შეიძლება ირანმა ამ ყველაფერს უპასუხოს?
ირანში ბევრი საუბრობს ეროვნულ უმცირესობებზე. მაგრამ, რეალურად, აზერბაიჯანელები იქ უმცერესობას არ წარმოადგენენ. უმაღლესი ლიდერის დედა ეთნიკური აზერბაიჯანელია. სხვადასხვა მონაცემით, ირანში 30-35 მილიონი ეთნიკური აზერბაიჯანელი ცხოვრობს. ეს, რა თქმა უნდა, ირანის სტრატეგიულ გათვლებში სერიოზული ფაქტორია. ბაქოს მხრიდან ფრთხილი დაკვირვება სრულიად სამართლიანია.
მეურმიშვილი: რას ფიქრობთ, როგორია ან როგორი უნდა იყოს ამერიკის ინტერესები აზერბაიჯანში?
სეკუტა: ჩემი აზრით, ჩვენი ძირითადი ინტერესები იქ ისევ ძალაშია. უპირველესად, ეს არის აზერბაიჯანის დამოუკიდებლობა, ტერიტორიული მთლიანობა და სუვერენიტეტი. მნიშვნელოვანია, როგორ ჯდება აზერბაიჯანის უსაფრთხოება მთლიანად რეგიონის – ევროპის, ცენტრალური აზიისა და ახლო აღმოსავლეთის – უსაფრთხოების სტრუქტურაში.
ხშირად გვავიწყდება, რომ ბაღდადი ბაქოდან არც ისე შორსაა – განსაკუთრებით ევროპული პერსპექტივიდან. აზერბაიჯანი იყო ძალიან სანდო პარტნიორი ბევრ საკითხში. ვფიქრობ, სიმბოლურად ძალზე ბევრს ნიშნავს ის ფაქტი, რომ აზერბაიჯანული ჯარები 2021 წელს, ქაბულიდან, ამერიკელებთან ერთად, ბოლოს გამოვიდნენ. ისინი ჩვენთან ერთად იყვნენ აეროპორტში. ეს აზერბაიჯანელებს კარგად ახსოვთ და ჩვენც უნდა გვახსოვდეს.
ჩვენ, ცხადია, გვინდა აზერბაიჯანმა უფრო მჭიდროდ ითანამშრომლოს ნატოსთან, მისი შეიარაღებული ძალები გახდეს ნატოს სტანდარტებთან შესაბამისი. ასევე, მას ვუყურებთ, როგორც მნიშვნელოვან მოთამაშეს ტერორიზმთან ბრძოლაში. დღეს ამ თემაზე ბევრს არ ვსაუბრობთ, მაგრამ საკმარისია ერთი ინციდენტი და ის ისევ პირველი ადგილზე წამოიწევა.
ამასთან, აზერბაიჯანი ასევე განიხილება, როგორც სტაბილურობის საყრდენი რეგიონში. ამ კონტექსტში, ვფიქრობ, რომ სომხეთთან ნამდვილი მშვიდობის მიღწევა კრიტიკულად მნიშვნელოვანია. ეკონომიკური თვალსაზრისით კი, ენერგეტიკული საკითხები კვლავ ძალიან აქტუალურია. აზერბაიჯანს, წლების განმავლობაში, მნიშვნელოვანი წვლილი შეაქვს ევროპის ენერგოუსაფრთხოებაში – აზერბაიჯანული ნავთობი დიდი ხანია ისრაელშიც იყიდება, ხოლო ბუნებრივი აირი ევროპაში გადის.
2022 წელს, როცა უკრაინაში ომი დაიწყო, აზერბაიჯანის გაზმა ევროპას რეალური შვება მისცა. ეს არ არის ფართოდ გაშუქებული, მაგრამ ბალკანეთიდან და სხვა რეგიონებიდან, ქვეყნებმა დამატებითი რესურსებისთვის აზერბაიჯანს მიმართეს. ეს გრძელვადიანი სტრატეგიული ფაქტორია.
მათ ასევე აქვთ ამბიცია განავითარონ ქარის და მზის ენერგიაც – ცდილობენ გადაინაცვლონ ახალ ენერგეტიკულ ეპოქაში. თუმცა, რა თქმა უნდა, ადამიანის უფლებების საკითხი ყოველთვის იწვევდა დაძაბულობას აშშ-სა ზერბაიჯანის ურთიერთობაში. თუმცა, შესაძლოა, [აშშ-ის] მოქმედი ადმინისტრაციის პირობებში ამ საკითხზეც სხვაგვარი მიდგომა არსებობდეს.
ვფიქრობ, აშშ-ს აზერბაიჯანში, ძალიან მკაფიო უსაფრთხოების და ეკონომიკური ინტერესები აქვს. როცა იქ ვმუშაობდი – და მანამდეც – აზერბაიჯანი მიჩნეული იყო სტრატეგიულ პარტნიორად.
მეურმიშვილი: გადავიდეთ სომხეთ–აზერბაიჯანის სამშვიდობო პროცესზე. ჩანს, რომ რამდენიმე მთავარი საკითხიღა რჩება გადასაჭრელი. როგორ ფიქრობთ, შესაძლოა შეთანხმება მალე გაფორმდეს? სადაა პროცესი ამ ეტაპზე?
სეკუტა: შეთანხმება თითქმის მზად არის. თუმცა, ჩემი ინფორმაციით – და შეიძლება არასწორიც იყოს, ამიტომ ფრთხილად უნდა მივუდგეთ – ერთ-ერთ მთავარ დაბრკოლებად რჩება სომხეთის კონსტიტუციაში არსებული ჩანაწერები ტერიტორიებზე, რომლებიც სომხეთის საზღვრებში არ შედის.
აზერბაიჯანული მხარე აშკარად განიცდის, რომ თუკი შეთანხმება გაფორმდება, სომხეთს შესაძლოა კვლავ ჰქონდეს ფარული ტერიტორიული პრეტენზიები. ეს საკითხი აქტიურად განიხილება დიპლომატებს შორის, განსაკუთრებით ბაქოსა და ერევანს შორის.
პრემიერ მინისტრი ნიკოლ ფაშინიანი ვაშინგტონში ამ საკითხს შეეხო. იგივე მესმის ჩემი აზერბაიჯანელი მეგობრებისგან. თუმცა, როგორც ყოველთვის, უნდა გავითვალისწინოთ, რომ მეორე მხარესაც თავისი შიდა პოლიტიკა და პრიორიტეტები აქვს – შეთანხმება არ არის ცალმხრივი პროცესი. იდეალურ შემთხვევაში, ყველას სურს მშვიდობის ხელმოწერა. თურქეთიც, ჩემი ინფორმაციით, ამ შეთანხმების გაფორმების მომხრეა.
მეურმიშვილი: 30 წელზე მეტია ისინი სამშვიდობო შეთანხმებასთან ასე ახლოს არასოდეს ყოფილან.
სეკუტა: დიახ. ბაქოში ყოფნისას ხშირად ვისმენდი ფრაზას: “ხალხი კარგად ცხოვრობდა ერთად, ქორწინდებოდნენ, ეროვნებას მნიშვნელობა არ ჰქონდა“. მაგრამ ახლა საქმე ასე აღარ არის. მთელი თაობა გაიზარდა დაპირისპირების ფონზე – ადამიანებმა ისწავლეს, რომ მეორე მხარე მტერია, რომელმაც შეიძლება გაგანადგუროს. მშვიდობის შენება მხოლოდ დოკუმენტზე ხელმოწერით არ ხდება. საჭიროა გრძელვადიანი და შინაარსიანი ძალისხმევა ორივე მხრიდან – და დახმარება საერთაშორისო საზოგადოებიდან, მათ შორის შეერთებული შტატებიდანაც. ჩვენ ეს წარმატებით გაგვიკეთებია სხვა რეგიონებში, აქაც შეგვიძლია.
მეურმიშვილი: მოდით, მოკლედ ზანგეზურის დერეფანზეც ვისაუბროთ. რატომ გახდა ეს საკითხი აქტუალური ახლა?
სეკუტა: აზერბაიჯანისთვის ეს დერეფანი გადამწყვეტი მნიშვნელობისაა, რადგან მისი მნიშვნელოვანი ნაწილი – ნახიჩევანი – ფიზიკურად არის მოწყვეტილი ქვეყნის ძირითად ტერიტორიას. მათ შორის სომხეთის დაახლოებით 40 კილომეტრიანი მონაკვეთია, რომელიც ესაზღვრება ირანს და ბლოკავს პირდაპირ სახმელეთო წვდომას.
საუბარია იმაზე, რომ უნდა არსებობდეს მუდმივი წვდომა სომხეთის ტერიტორიის გავლით, რომელიც აზერბაიჯანის ძირითად ნაწილს ნახიჩევანთან აკავშრებს. ამ გზას ზოგჯერ “დერეფანს” უწოდებენ, რაც სომხურ მხარეს აშფოთებს, რადგან ისტორიულად ერთ-ერთი ცნობილი “დერეფანი” – დანციგის დერეფანი – 1939 წელს, ნაცისტურმა გერმანიამ, პოლონეთზე თავდასხმის საბაბად გამოიყენა.
ამ შიშების მიუხედავად, აზერბაიჯანელებს არ სურთ, რომ სომხეთს მათი გადაადგილების შეფერხება შეეძლოს – არც საგზაო და არც სარკინიგზო მარშრუტებზე. არსებობს ძველი სარკინიგზო ხაზი, რომელიც ჯერ კიდევ საბჭოთა პერიოდიდან ფუნქციონირებდა. ასევე იყო ირანთან შეთანხმება, რომლის ფარგლებშიც აზერბაიჯანული სატვირთო მანქანები ირანში შედიოდა და იქიდან სამხრეთ არასის გასწვრივ მიდიოდა ნახიჩევანში. ეს ყველაფერი ირანის კეთილ ნებაზე იყო დამოკიდებული – ეს კი ბაქოში შიშებს ქმნის.
დღეს, ტექნოლოგიური განვითარება საშუალებას იძლევა გზები მოეწყოს ისე, რომ არ დაირღვეს სუვერენიტეტი და მოძრაობა არ იყოს შეფერხებული. ცივი ომის პერიოდშიც კი, დასავლეთ გერმანიასა და ბერლინს შორის გადასასვლელი დერეფნები არსებობდა, რომლებიც ფუნქციონირებდა.
მეურმიშვილი: სომხურ მხარეს ყველაზე მეტად სუვერენიტეტთან დაკავშირებული საკითხები აწუხებს. ეს სომხეთისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია.
სეკუტა: და ასევე აზერბაიჯანსაც აქვს თავისი გასაგები შეშფოთება სუვერენიტეტთან დაკავშირებით. ორივე მხარეს მსგავსი თემები აწუხებს, ამიტომ მნიშვნელოვანია მოიძებნოს ტექნოლოგიური და სამართლებრივი გზები, რომლებიც დერეფნის ფუნქციონირებას სუვერენიტეტის დარღვევის გარეშე შესაძლებელს გახდის.
მეურმიშვილი: რა სტრატეგიული გავლენა შეიძლება ჰქონდეს ამ დერეფანს?
სეკუტა: ამ დერეფანს შეუძლია მნიშვნელოვანი როლი შეასრულოს “შუა დერეფანში”, რომელიც ევროპასა და ჩინეთს სახმელეთო გზით აკავშირებს. აზერბაიჯანი უკვე მყარად არის ჩართული ამ პროცესში – რკინიგზის მარშრუტები აზერბაიჯანის, საქართველოსა და თურქეთის გავლით დასავლეთისკენ მიდის, ასევე აღმოსავლეთით – კასპიის ზღვის გავლით.
დერეფანი ხელს შეუწყობს რეგიონის ეკონომიკურ ინტეგრაციას, განსაკუთრებით სომხეთის ჩართულობას, რომელიც წლების განმავლობაში მოწყვეტილი იყო მეზობლებთან სავაჭრო და ინფრასტრუქტურულ კავშირებს. ამ გზით, თურქეთთან ვაჭრობის გააქტიურებაც შესაძლებელი გახდება.
მეურმიშვილი: როგორ იმოქმედებს ეს საქართველოზე?
სეკუტა: ამჟამად, მთავარი სახმელეთო გზა აზერბაიჯანიდან დასავლეთისკენ საქართველოს გავლით გადის. მაგრამ ჩემი აზრით, საჭირო და სასურველია, რომ არსებობდეს არა ერთი, არამედ მრავალი მარშრუტი. მეტი კავშირი ნიშნავს მეტ ეკონომიკურ აქტივობას და კეთილდღეობას მთელი რეგიონისთვის.
მეურმიშვილი: ზოგი საქართველოში შიშობს, რომ ამ დერეფანმა შესაძლოა შეამციროს ქვეყნის სტრატეგიული როლი.
სეკუტა: მე ასე არ ვფიქრობ. ვიტყოდი, ეს უფრო მეტად ზრდის საერთო კავშირებს. ჩემი შედარება ცოტა უცნაურია, მაგრამ წარმოიდგინეთ ამერიკის შიდამაგისტრალი I-95 – ის უამრავ ქალაქს აკავშირებს, ასობით ბიზნესის განვითარებას შეუწყო ხელი. იგივე პრინციპით, რაც მეტი სატრანსპორტო კომუნიკაცია იქნება რეგიონში, მით უფრო მეტი შესაძლებლობა ექნება ყველას – საქართველოში, სომხეთსა და აზერბაიჯანში.
დღეს კიდევ არსებობს განცდა, – „თუ ჩემი მეზობელი მოიგებს, მე წავაგებ “. მაგრამ, ასე არ უნდა იყოს. ერთად წინსვლა ყველას აძლევს სარგებელს.
მეურმიშვილი: ბატონო ბობ, დიდი მადლობა თქვენი დროისა და შეფასებებისთვის. ეს ინტერვიუ ნამდვილად დაეხმარება მაყურებელს უკეთ გააცნობიეროს ამ პატარა, მაგრამ ძალიან რთული რეგიონის რეალობა.
სეკუტა: დიდი მადლობა ამ შესაძლებლობისთვის. ეს რეგიონი მართლა მნიშვნელოვანია და სხვა ქვეყნების მთავრობებს – მათ შორის ჩემს ქვეყანას – ეს მუდმივად უნდა ახსოვდეს.
